Говийн Цэцэг
←注释开关
Өглөөнөөс орсон цас улам улам ихдэж, говийн их тал тэнгэрийн хаяа тултал цав цагаан болчихжээ. Нэг өндөр манхны өмнө, нэг айл үзэгдэж байна. Өмнөө хоёр гэртэй, хойноо нилээн их хороотой бөгөөд ойр хавьд хонь мал үзэгдэж байна.
Гэтэл, зүүн манхны дээр нэг морьтой хүн гарч ирээд, энэ айлыг зүглээд давхиад ирлээ. Ойртож ирэхлээр үзвэл нум саадаг саадагласан, өндөр малгай, улаан залаатай нэг цэргийн хүн байна. Энэ хүний явж байгааг үзвэл нэг их яаруу маягтай. Тэр хүн тэр айлын уяан дээр хүрээд, мориноосоо буусангүйгээр, тосож гарч ирсэн нэг арван найм есийн барагтай хүүхэнд нэг хэсэг цаас өгчихөөд, морио гуядаад цааш давхиад явчихав.
Тогос хүүхэн тэр хүний өгсөн цаасыг үзсэн нь “… аймгийн даргын бичиг: Арвны дарга Байрны Төмөрт зарлав. Чиний бие энэ зарыг үзсэн даруй, энэ сарын арван тавны морин цагаас өмнө, харьяат мянганы захиргааны газар бүх цэвсэгтэйгээ мэдүүлж ирэгтүн! Өвчин буюу өөр шалтгаанаар өөрөө ирж эс чадах цагт, арван найман наснаас дээш хүү байвал төлөөлүүлж болно. Хүү үгүй цагт учир шалтгааныг гаргаж чөлөө мэдүүлж ирэгтүн!” гэсэн тамгат бичиг байна.
Урждар баруун айлын Болд өвгөн хүрч ирээд, аавд нь эзэн хаанаас Алтан Улсыг дайлах их дайны зарлиг буусан гэдгийг хэлснээс хоыш, аав нь rb их гутарч, өцөгдөр нэг өдөр хоол ч үгүй цай ч үгүй хэвтэж, байн дахин Тогос хүүхэнд: “Хүүхэн минь хүү болсон бол аавынхаа өмнөөс их цэрэгт мордож гавьяа байгуулаад аавынхаа нэрийг гэрэлтүүлэх юм аа” гэж хэлээд санаа алдана. Одоо энэ бичгийг үзвэл өөрөө өвчинтэй явж чадахгүй улам гутарна гэж бодож байтал, аав нь гэр дотроос: “Хүүхэн!” гэж дуудна. Гэртээ ороод аавдаа өнөө бичгийг өгчээ. Төмөр өвгөн тэр бичгийг авч үзээд хэвтрээсээ өндийж хөгшин Дулмаадаа: “Би одоо явахгүй болохгүй, миний хуяг дуулга” гэнэ. Дулмаа хөгшин өвгөнийхөө дэргэд хүрээд: " Та ийм өвчтэйгөөр яаж цэрэг дайнд явж болно, маргааш Тогосыг явуулж чөлөө хэлүүлье" гэв. Өвгөн, хөгшнийхөө үгэнд орохгүй босно гэж оролдоод босож чадсангүй, нэг их санаа алдаад хэвтэв. Эх хүүхэн хоёр дөнгөж өвгөнийг унтуулаад гарч зүүн гэртээ оров.
Эх нь хүүхэндээ: “Хүүхэн минь эрт ноёны зүг мордон доо” гэжээ. Тогос гартаа нэг оёдол бариад суусан хүн, тулганы галыг гөлөрч хараад, эхийнхээ хэлсэн үгийг сонссон юм уу? Үгүй юм уу? нэг ч үг үгүй. Ээж нь хүүхэндээ: “Тогосоо! чи миний үгийг сонсов уу?” гэжээ. Тогос хүүхэн ээжийнхээ үгийг үл сонссон юм шиг ээжээсээ ингэж асуужээ: “Ээжээ, хүүхэн хүн цэрэгт явж болохгүй гэсэн хууль байна уу?” гэжээ. Эх нь: “За чи одоо битгий солиор, хэн хүүхэн хүн цэрэгт мордлоо гэж сонсов! цэрэг дайн гэдэг чинь эр хүний явдал байна даа” гэж. Тэхлээр Тогос бас ингэж: “Ээжээ, би хэрэв эр хүний ёсоор засвал хүнд танигдах уу?” гэжээ. Эх нь: “Хүүхэн минь битгий солиор, цэрэг дайнд явна гэдэг чинь тийм амар хэрэг биш” гэв. Хүүхэн нь: “Аав минь намыг арван гурав дөрөв хүртэл эр ёсоор засаж дагуулж явж байсан биш үү? Тэр дээр над нум сум, илд сэлэм гэж өнөөхөн болтол зааж байсан биш үү? Ээж минь санаа тавьсангүй болохоос, аав минь намыг барагтай айлын залуу хүүгээс дээр сургасан” гэж хэлээд бас залгаад: “Ээж минь аавыг асраад хэдэн малаа авч явж чадвал хүүхэн чинь аавынхаа өмнөөс цэрэгт явж чадна” гэв. Ингэж байтал гэнэт гадаа нохой хуцах дуу гарлаа.
Тогос гараад үзсэн нь уяан дээр нэг хүн ирээд буув. Зүрхний амраг Дэлгэр мөн байна. Тогос хүүхэн гүйж хүрээд хоёул гар гараа барилцаж мэндээ мэдэлцэв. Тогос Дэлгэрийг гэртээ ор гэсэнд, Дэлгэр Тогосыг хоёр гарыг барьж хэлэв:“Тогосоо, би маргааш цэрэгт мордоно. Эзэн хааны зарлиг болох дээр, эр хүний зам. Чи намайг битгий хүлээ, би одоо яваад хэжээ харьж ирэх магадгүй” гэв. Тогос Дэлгэрт: “Чи миний төлөө зовох хэрэггүй би яавч чамаасаа салахгүй” гэж хэлээд инээмсэглэж байхыг үзээд, Дэлгэрийн дотор нь их амарч: “Тэгвэл сайн сууж байгаарай хайртай минь” гэж хэлээд Тогосыг тэвэрч аваад үнсжээ. Тогос хүүхэн Дэлгэрт: “Сайн яваарай хайртай минь, баяртай түргэн эргээд уулзъя!” гэж хэлээд хүзүүдэж аваад үнсжээ. Дэлгэр морин дээрээ гармагц: “Заа баяртай!” гэж хэлээд морин нэг гуядаж салхи мэт явж, удсангүй үзэгдэхгүй болов.
Шөнө дундын үед, Тогос чагнаад үзсэн нь аав ээж хоёр сайхан унтаж байна. Тогос сэмээр босоод, аавынхаа хуяг дуулгын авдрыг нь нээгээд, хуяг дуулгыг нь аваад зүүн гэртээ оржээ. Хуягийг нь өмсөөд үзсэн нь өндрөөр таарч байвч бяцхан их байна. Дотроо зузаан өмсөөд дээрээс нь өмссөн нь дөнгөж таарч байна.
Дараа өглөө нь болжээ. Дулмаа босоод үзсэн нь, хүүхэн нь байхгүй байна. Морио барихаар явсан биз гэж бодоод, цайгаа хийж суужээ. Төмөр өвгөн ч сэржээ. Дулмаа, өвгөнийгөө түшиж босгож суулгаад нэг аяга цай өмнө нь тавьж байтал, гэнэт нэг залуу хүн ороод ирлээ. Хуяг дуулгатай нэг цэргийн хүн байна. Хэн билээ гэж гайхаж гайхах惊讶 байтал тэр хүн: “Аав ээж минь амархан сайн нойрсов уу?” гэж дуу гарахлаар сая хүүхнээ гэж таньжээ. Аавынх нь нүднээс нулмас унаж: " Хүүхэн минь танигдсангүй" гэж хэлэхлээр, Тогос аав ээждээ хэлжээ: " Аав ээж хоёр минь зөвшөөрвөл хүүхэн чинь аавынхаа өмнөөс цэрэгт мордъё" гэжээ. Аав ээж хоёр нь анхандаа: “Хүүхэн хүн цэрэгт явж яаж болох юм” гэж зөвшөөрөхгүй байсан боловч, хүүхэн нь борлож байгаад явахаар болжээ.
Төмөр өвгөн хөгшиндөө хэлж: “Ээж минь айраг аваад ир” гэжээ. Хөгшин нулмасаа арчиж, зүүн гэртээ ороод, мөнгөн авч иржээ. Аав нь хүүхэндээ айргийг бариад ингэж хэлж: “Хүү минь,
дайн дайснаа дараад,
дархан их нэрийг олоод
ирээрэй!” гэжээ. Тогос хүүхэн тосож аваад, аягатай айргаас нэг амсаад, аавдаа буцааж бариад: “Аав минь амар сайн саатаж байгаарай” гэжээ. Ээж нь бас хүүхэнд айраг бариад ингэж хэлж: “Хүүхэн минь
халуун хүйтнийг хичээ
харгис муу хүнийг
сэрэмжил! гэсэнд, хүүхэн нь бас ээждээ буцааж бариад: “Ээж минь амар сайн саатаж байгаарай хүүхэн чинь аав ээжийн нэрийг гутаахгүй сайхан яваад ирье” гэжээ. Аав нь ээжид хэлж баруун хаяан дээр өлгөж байгаа илдийг авуулж, хүүхэндээ өгч: “Хүү минь өнөөдрөөс хойш Байрны Төгөсбүрэн гэж яваарай, аав чинь энэ илдийг гучин жил барьж явсан, өнөөдрөөс энэ илдийг авч явах нь одоо чиний хэрэг болов” гэв. Энэ хооронд ээж нь хүүхнийхээ замын хүнсийг бэлтгэж. Тогос хүүхэн аавынхаа илдийг зүүгээд, нум саадгийг саадаглаад, ээжийнхээ бэлтгэж өгсөн хүнс ба боолтыг Салхин Зээрд морин дээрээ тохоод, одоо явах болжээ.
Аав нь ээжээр нь түшүүлж үүдэн дээрээ гарч иржээ. Тогос хүүхэн аав ээж хоёулыг тэвэрч үнсээд салах ёс хийгээд морин дээрээ мордоод явж зүүн манхан дээр гараад хойшоо хараал үзсэн нь, аав ээж хоёр нь бас зогсож харж байна. Ээж нь домботой сүү барьчихаад тэнгэрт сүү өргөж байна.
词汇表
авдар
箱子
авчир
〔动〕拿来(авчрах)
айл
〔名〕①蒙古包群;②家庭,家族;;村户
аймаг
省(蒙古国);盟(中国)
айраг
酸马奶
алт(ан)
金,黄金
амраг
〔名〕①爱情②情人,爱人
амс
〔动〕①尝,品尝;②尝试,试验;③感受;经历,遭受(амсах)
арч
〔动〕擦拭,抹(арчих)
асар
〔动〕照料,关切,爱护(асрах)
аяга(н)
〔名〕碗,杯
байгуул
〔动〕组织,建立,缔造,创立
байн дахин
再三的,一再的,不断地
баруун
биз
大概,也许,或许
бод
босго
〔动〕босох 的使动态;使站起来
буу
〔动〕下来,下降(буух)
буцаа
〔动〕буцах 的使动态;归还,偿还,送回,寄回
бэлтэгэ
〔动〕预备
гавьяа
功绩
гайх
〔动〕惊奇
говь
〔名〕戈壁
гөлөр
〔动〕呆视,发呆
гутаа
〔动〕гутах的使动态;侮辱,羞辱
гутар
〔动〕①羞惭,惭愧;②苦闷,抑郁
гуч(н)
三十
гуяд
〔动〕打大腿,抽打屁股,鞭打
гүр
〔动〕编织
гэрэлт
давхь
〔动〕奔驰,驰骋,急驶(давхих)
дайл
〔动〕作战,战斗,交战;征伐,讨伐;攻击
дайн
〔名〕战争,战事
дайсан
〔名〕敌人,敌方
дар
〔动〕①压,压挤②镇压
дарга
даруй
立即
дархан
〔名〕①贵族②工匠,手艺人
домбо
筒状的茶壶
дуулга
〔名〕钢盔
дэргэд
〔后〕在…附近
жил
залаа
①(鸟禽之)冠②穗子③缨络,条带
залга
〔动〕衔接,紧接着
зарла
〔动〕通知,下指令
зарлиг
〔名〕命令,法令
зас
〔动〕①改正,更正②维修,修理③修饰,打扮;治理
захиргаа
〔名〕管理,行政,管理局;行政机构
зөвшөөр
〔动〕允许,准许
зузаан
〔形〕①厚的②密的,稠密的
зүрх
〔名〕①心脏②胆量
зүү
〔动〕①戴,佩②背,扛
зүүн
〔名〕①东②左
зэвсэг
〔名〕武器,军械
илд
〔名〕腰刀,马刀
инээмсэглэ
〔动〕微笑
ихд
〔动〕变大,增多
малгай
帽子
манх(ан)
〔名〕沙丘;沙坨
морд
〔动〕骑(马),出发
мөнгө(н)
银
муу
坏的
мянга(н)
千,一千
нойрс
〔动〕〈敬〉安寝,入睡
ноён
先生;老爷,君,官人;主人;阁下
нулмас
眼泪 нулимс
нум
弓
нэр
名字
нээ
〔动〕开,打开,开办
оёдол
〔名〕缝纫
оролд
〔动〕①орох的互动态;②琢磨,钻研③努力,设法,奔忙,斡旋
өвгөн
老年人
өвчин
病
өлгө
〔动〕悬挂,吊
өмс
〔动〕穿上,戴上
өндий
〔动〕稍微坐起,起身,抬头,挺起,翘起,踮起
өндөр
〔名・形〕高
өнөөхөн
〔副〕这一会儿,目下,此刻;不久以前,刚刚
өргө
〔动〕①举起,抬起,升起②赠送,呈献
саадаг
箭袋
саадагла
〔动〕佩带箭壶
солиор
〔动〕发狂,发疯,疯癫
сум(ан)
箭,子弹,〈军〉连
сэлэм
军刀,马刀;剑
сэр
〔动〕睡醒,苏醒;警觉
сэрэмжил
小心,警惕(сэрэмжлэх)
таар
〔动〕对上,适用②适合,符合
тамга(н)
印,图章,戳子;标号,商标
толь(н)
镜子
тох
〔动〕①搭鞍(于马上,备马
төлөө
为,为了,因为
тул
〔动〕抵近,接近(тулах)
тулга
〔名〕锅架,托架,撑架
түш
〔动〕①依靠,依赖②支持,撑住③倚住,靠住(түших)
тэвэр
〔动〕①抱,拥抱②包围,笼罩(тэврэх)
улаан
红的,红色
улс
①国家②人;人民
урждар
前天,前日 уржигдар
уяа(н)
①(拴马等畜的)木桩②系绳,拴绳
үнс
〔动〕吻
хаан
〔名〕可汗,皇帝,君主
харгис
残暴的,凶残的
харьяаг
附属的,所属的
хаяа
①(毡包的)根、脚 ②墙
хичээ
〔动〕①谨慎,当心,小心,留神,注意②努力,尽力,力求,用心,勤奋,用功
хороо(н)
〔名〕①围墙,围栏,圈棚;②街区,住宅区
хөгшин
老太婆,老妪,老妇人
хууль
法,法令,法律
хуц
〔动〕吠,嗥,叫
хуяг
盔甲,镫甲
хүү
儿子,男孩,小子
хүзүүд
〔动〕掐脖子,抱住脖子
хүнэс
给养、粮食(现在正字法写为хүнс)
хэвт
〔动〕躺,卧
хэвтэр
〔名・形〕①卧床,睡卧②窝,卧处
цааш
向那边,往那边
цэрэг
①军,军队,部队②士兵,军人
цэцэг
花
чагна
〔动〕听,细听
чөлөө(н)
〔名〕闲暇,空闲
шалтгаан
〔名〕情由,原因,理由
эзэн
主人
эр
男人;男的
эс
不,不是,没,没有
яаруу
匆忙的,急忙的
явдал
行为,行动;事情,事件
汉语翻译