现代蒙古语（西里尔）
第七章
7.1 课文
БИЛЛ АВТОБУСАНД НАЙЗТАЙГАА УУЛЗСАН НЬ
Билл монгол хэл, түүх сурч, Монголд сууж байна. Тэр өнөөдөр аав, ээждээ захиатай хамт нэг илгээмж явуулна. Билл захиагаа бичиж, лугтуйд хийсэн. Дараа нь бэлгээ хайрцагт хийж, бүгдийн нь авч байрнаасаа гарав. Гарахдаа жижүүртэй ”Сайн байна уу” гэж мэндлэв. Өөр хэнтэй ч уулзаагүй.
Улаанбатарт нэг тусгай, гаальтай шуудан бий. Тэр шуудан галт тэрэгний буудлын хавьд байдаг. Билл Их сургуулийн өмнөх буудлаас автобусанд суув. Автобусанд Ганболд гэдэг найзиайгаа уулзав. Тэр хоёр бие биетэйгээ ”Сайн байна уу, сонин сайхан юу байна” гэж мэндлэв.
-
Г: -Чи хаачиж байна вэ?
-
Б: -Би шууданд очиж, аав ээждээ илгээмж явуулна.
-
Г: -Аав, ээждээ юу юу явуулах вэ?
-
Б: -Хоёр ном л явуулна.
-
Г: -Ямар ямар ном?
-
Ц: -”Монгол зуран”, ”Монгол гоёл чимэглэлийн урлаг”.
-
Г: -Аа, тэр хоёр их гоё ном. ”Монгол гоёл чимэглэлийн ургал” гэдэг номыг нь Чүлтэм багш бичсэн шүү. Өөр юу явуулах вэ?
-
Б: -Өөр юу ч байхгүй. Аа тийм, нэг захиа бий.
-
Г: -Аав, ээж чинь их баярлах байх даа.
-
Б: -Чи өөрөө хаачих нь вэ?
-
Г: -Би номын санд очно. Тэнд зарим нэгэн ном унших хэрэгтэй байна.
-
Б: -Аа, би ч бас шууданд очсоны дараа тэнд очно.
-
Г: -За, би энд бууна. Дахиад номын санд уулзах уу?
-
Б: -Уулзах байх аа. Баяртай.
-
Г: -Баяртай.
句子理解
|
Багш нөгөө номыг үзсэн. |
老师看了那本书。 |
|
Оюутан багшдаа номоо үзүүлсэн. |
学生让老师看了那本书。 |
|
Тэр гэрээсээ гарсан. |
从家里出来。 |
|
Тэр цүнхнээсээ хоол гаргасан. |
他/她从包里把饭拿出来。 |
|
Ажил сайн болсон. |
工作变好了。 |
|
Дорж ажлаа сайн болгосон. |
道尔吉使工作变好了。 |
|
Автобус зогссон. |
公交车停下来了。 |
|
Жолооч автобусаа зогсоосон. |
司机把公交车停下来了。 |
|
Манай сургууль энд байна. |
我的大学在这里。 |
|
Манай сургуулийг зуун жилийн өмнө байгуулсан. |
我的学校是一百年前修建的。 |
|
Энийг энд байлгаж болно. |
可以就让那个在那里吧。 |
|
Дарга надад уурласан. |
领导对我生气了。 |
|
Би даргаа уурлуулсан. |
我把领导惹生气了。 |
|
Надад нэг ч мөнгө байхгүй. |
我这里一个钱也没有。 |
|
Би ч бас явна. |
我也要走。 |
|
Дорж л ирсэн байна. |
只有道尔吉来了。 |
7.2 单词表
正文中的单词
|
түүх |
tüüh |
历史 |
|
илгээмж |
ilgeemj |
包裹，邮寄物 |
|
дугтуй |
dugtui |
信封 |
|
явуул-(явуулах) |
yavuulah |
发送，寄 |
|
бэлэг |
beleg |
礼物 |
|
хайрцаг |
hairtsag |
箱子，盒子 |
|
хии-(хийх) |
hiih |
放〔动〕 |
|
бүгд |
bügd |
所有东西 |
|
жижүүр |
jijüür |
值班的人 |
|
мэндлэ-(мэндлэх) |
mendleh |
问好，问候 |
|
ч |
ch |
介词，请看语法部分 |
|
шуудан |
shuudan |
邮局 |
|
тусгай |
tusgai |
特殊的 |
|
гааль |
gaal’ |
海关 |
|
буудал |
buudal |
站；旅馆；码头 |
|
хавь |
hav’ |
附近，四周，旁边 |
|
biye biyee |
彼此 |
|
|
хаачи-(хаачих) |
haachih |
去哪里 |
|
гоёл |
goyol |
装饰，打扮 |
|
чимэглэл |
chimeglel |
装饰，点缀 |
|
урлаг |
urlag |
艺术 |
|
гоё |
goyo |
美丽的，漂亮的 |
|
шүү |
shüü |
强调词，类似“不是吗” |
|
танайхан |
tanaihang |
你家（人） |
|
баярла-(баярлах) |
bayarlah |
变得快乐 |
|
өөрөө |
ööröö |
某人自己 |
|
зарим |
zarim |
一些 |
|
зарим нэгэн |
zarim negeng |
一些 |
|
дараа |
daraa |
〔后置词〕之后 |
|
буу-(буух) |
buuh |
下去 |
|
дахиад |
dahiad |
再次 |
|
байх аа |
baih aa |
也许，大概 |
句子理解中的单词
|
үзүүл-(үзүүлэх) |
üzüüleh |
展示，给看 |
|
гарга-(гаргах) |
gargah |
拿出；使…出来 |
|
болго-(болгох) |
bolgoh |
令…变成 |
|
жолооч |
jolooch |
司机 |
|
зогс-(зогсох) |
zogsoh |
停〔不及物〕 |
|
зогсоо-(зогсоох) |
zogsooh |
停〔及物〕 |
|
жил |
jil |
年 |
|
байгуул-(байгуулах) |
baiguulah |
建立 |
|
байлга-(байлгах) |
bailgah |
使有，使在 |
|
өмнө |
ömnö |
〔后置词〕之前 |
|
дарга |
darga |
领导〔名〕 |
|
уурла-(уурлах) |
uurlah |
生气（和向位格联用） |
|
уурлуул-(уурлуулах) |
uurluulah |
使…生气 |
7.3 语法
7.3.1 变格表
前面的课程中，我们已经见过蒙古语中所有的变格了。这里我们把所有种类的名词的变格列成表，如下：
| 书 | 家 | 肉 | 骆驼 | 仓库 | 狗 | 班/教室 | |
| 主格 | ном | гэр | мах | тэмээ | сан | нохой | анги |
| 宾格 | номыг | гэрийг | махыг | тэмээг | санг | нохойг | ангийг |
| 属格 | номын | гэрийн | махны | тэмээний | сангийн | нохойн | ангийн |
| 给在格 | номд | гэрт | маханд | тэмээнд | санд | нохойд | ангид |
| 从比格 | номоос | гэрээс | маханаас | тэмээнээс | сангаас | нохойгоос | ангиас |
| 用让格 | номоор | гэрээр | махаар | тэмээгээр | сангаар | нохойгоор | ангиар |
| 和同格 | номтой | гэртэй | махтай | тэмээтэй | сантай | нохойтой | ангитай |
我们也把所有人称代词的变格列出来：
| 我 | 你 | 您 | 他/她/它 | 我们 | 你们 | 他/她/它们 | |
| 主格 | би | чи | та | тэр | бид | та нар | тэд |
| 宾格 | намайг | чамайг | таныг | түүнийг | биднийг | та нарыг | тэднийг |
| 属格 | миний | чиний | таны | түүний | бидний | та нарын | тэдний |
| манай | танай | ||||||
| 给在格 | надад | чамд | танд | түүнд | бидэнд | та нарт | тэдэнд |
| 从比格 | надаас | чамаас | танаас | түүнээс | биднээс | та нараас | тэднээс |
| 用让格 | надаар | чамаар | танаар | түүнээр | биднээср | та нараар | тэднээр |
| 和同格 | надтай | чамтай | тантай | түүнтэй | бидэнтэй | та нартай | тэдэнтэй |
复数的人称代词（我们、你们） ，即 бид 和 тэд，也可以说成 бид нар、тэд нар，如果用有 нар 的型式，则其变格的后缀与 та нар 的是一样的。бид 和 та нар 的属格，表中给出了两种型式。第二种型式 манай 和 танай，实际上是两个老词 根 ман- 和 тан- 的遗留产物，这两个词根的意思是，我们（排除听话者） 、你们（排除说话者） 。然而在今天，这种排除听话者和说话者的含义已经消失了，而且这两个词根也基本消失了（除了这里看到的属格） 。这两个属格的用例如下：
|
манай Монгол |
我们蒙古 |
|
манай моголчууд |
我们蒙古人 |
|
танай англичууд |
你们英国人 |
我们将指示性的代词 энэ、тэр 及其复数 эд、тэд 的变格列在下表中：
|
这 |
那 |
这些 |
那些 |
|
|
主格 |
энэ |
тэр |
эд |
тэд |
|
宾格 |
үүнийг |
түүнийг |
эднийг |
тэднийг |
|
属格 |
үүний |
түүний |
эдний |
тэдний |
|
给在格 |
үүнд |
түүнд |
эдэнд |
тэдэнд |
|
从比格 |
үүнээс |
түүнээс |
эднээс |
тэднээс |
|
用让格 |
үүнээр |
түүнээр |
эднээр |
тэднээр |
|
和同格 |
үүнтэй |
түүнтэй |
эдэнтэй |
тэдэнтэй |
Энэ 和 тэр 在日常对话中也可以用如下的变格型式:
|
这 |
那 |
|
|
主格 |
энэ |
тэр |
|
宾格 |
энийг |
тэрийг |
|
属格 |
энэний |
тэрний |
|
给在格 |
энэнд |
тэрэнд |
|
从比格 |
энэнээс |
тэрнээс |
|
用让格 |
энүүгээр |
тэрүүгээр |
|
和同格 |
энэнтэй |
тэрэнтэй |
助词 ч
助词 ч 用得非常普遍和广泛。它的用法也简单：它直接相当于“甚至、也”的意思：
|
Хүүхэд ч мэднэ. |
（甚至）小孩子也懂。 |
|
Надад нэг ч мөнгө байхгүй. |
我这里一个子儿都没有。（没钱） |
它也能表达“无论…”的意思，请看下面的例子：
|
ямар ч |
无论哪样（哪样也…、无论如何也…） |
|
юу ч |
无论什么（什么也…） |
请再看下面的句子，领会 ч 的用法：
|
Эднээс аль нь болох вэ? |
这里头的哪个行？ |
|
Аль нь ч болно. |
哪个都行。 |
|
Би хэзээ явах вэ? |
我该去哪儿？ |
|
Хэзээ ч болно. |
哪儿都可以。 |
|
Чи хэнтэй явах вэ? |
你和谁去呢？ |
|
Хэнтэй ч хамагүй. |
和谁去都没关系。 |
|
Юу болсон вэ? |
发生什么了？ |
|
Юу ч болоогүй. |
什么也没有。 |
|
Бид нар кинонд явна. Чи яах вэ? |
我们要去电影院了，你要做什么？ |
|
Би ч бас явна. |
我也去。 |
7.4 补充词汇
|
мэдэ-(мэдэх) |
medeh |
知道〔动〕 |
|
хамаа |
hamaa |
关系 |
|
хамаагүй |
hamaagüi |
没关系，没事 |
|
сурга-(сургах) |
surgah |
教（使…学习） |
|
буцаа-(буцаах) |
butsaah |
归还 |
|
эм |
em |
药 |
|
эмч |
emch |
医生 |
|
мэдүүл-(мэдүүлэх) |
medüüleh |
通知，报告 (мэдэх 的使动态) |
|
охин найз |
ohing naiz |
女朋友 |
|
хэрэггүй |
hereggüi |
不必的 |
|
томоотой |
tomootoi |
稳重的；老实的，听话的 |
|
зурагчин |
zuragchin |
摄影师 |
|
мянга |
myangga |
一千 |
|
зуу |
zuu |
一百 |
|
он |
ong |
年 |
|
хэдийд |
hediid |
（在）何时，几时 |
|
хаашаа |
hashaa |
（去）哪里 |
|
уна-(унах) |
unah |
掉下，落下 |
|
унагаа-(унагаах) |
unagaah |
使倒下，推倒 |
|
марта-(мартах) |
martah |
忘记 |
|
заа-(заах) |
zaah |
告诉，指出 |
|
заалга-(заалгах) |
zaalgah |
请人教，请教 |
|
театр |
chayatr |
剧院，戏院 |
Би 的给在格 надад 也可以是 над，或者更口语化一些，也可以是 надаа。