蒙古语语法（西里尔）

3.5 语气词

3.5.0.0.0.1 1. 语气词的意义 本身没有词汇意义，用来表示整个句子的语气，或为某一句子成分增添情态意义的一类虚词叫做语气词。它在增添情态意义方面与情态词有些类似，但比情态词更抽象，虚词化程度更高。语气词没有形态变化。它不能充当句子成分。 一般依附于句末或某一句子成分后边。

3.5.0.0.0.2 2. 语气词的分类 语气词按其意义和用法可分为：疑问语气词、肯定语气词、否定语气词、回忆语气词、推测语气词、转达语气词，责备、惊叹语气词，强调语气词，让步语气词，呼唤或感叹语气词等。

(1) 疑问语气词：уу үү, юу юү , бэ вэ , юм , юм бэ , юм уу , ба , биз , бишүү? гэж үү? (бол уу?)

一般疑问语气词：уу үү , юм уу, юм үү，юу юү (不用疑问代词)

特殊疑问语气词：бэ вэ , юм бэ , юм , -в? (不用疑问代词)

推测疑问语气词：ба , биз (不用疑问代词)

反意疑问语气词：бишүү? (不用疑问代词)

反问怀疑疑问语气词：гэж үү? (不用疑问代词)5

5 юм бэ? юм уу? юм 口语发音是 йм

  • Та сайн байна уу? 您好吗？

    Ажил сурлага чинь амжилттай юу?

    工作学习有成绩吗?

    Та сурагч юм уу ажилчин юм уу?

    您是学生呢还是工人呢？

    Тэр чинь таны багш юм уу? 他是您的老师吗？

    Тэр хүний нэр нь хэн бэ? 那个人的名字叫谁呀?

    Тэр ямар ажил хийж байна вэ?

    他在做什么工作呢?

    Тэр чинь хэний ном юм бэ? 那是谁的书呀？

    Чиний тэр номоо хаа тавьсан юм бэ?

    你的那本书放在哪里了？

    Таны нэр чинь хэн гэдэг юм? 您的名字叫什么呀?

    Таны нутаг чинь хаа байх юм?

    您的籍贯是哪里呀?

    Та чинь Баатарын ах нь биз дээ?

    您是巴特尔的哥哥吧？

    Таны нэр чинь Мөнх гэж ба? 您的名字是孟和吧?

    Та ноднин жил энд ирсэн бишүү?

    您去年不是来过这里吗？

    Бид Баатартай хамт тойрсон бишүү?

    我们不是和巴特尔一起逛过吗？

    Баатар одоо явчихсан гэж үү?

    巴特尔现在走了吗?

    Одоо дахиж учраж чадахгүй гэж үү?

    再不能见面了吗？

（2）肯定语气词：юм , шүү , даа дээ , шид , мөн , болой, буюу , гэм , аж, тай тэй

1）юм 是表示一般的叙述语气的语气词。一般用在句末，也可以用在句中。句末主要出现在静词、形动词后 (以及式动词 лаа лээ 后)，也就是说主要用在没有语气形式的地方。байх 这个形式常常借助它才能构成结束式。句中主要出现 在 « ийг , чинь , бол , байж » 等形式之前。

  • Ширүүнцэцэг бол энэ жил арван найман настай оргилсон сэтгэлтэй хүүхэн юм.

    许仁其其格今年十八岁，是个热心肠的女孩子

    Зүүн замаар явбал таарч байсан юм.

    本来走东边的路是对的

    Эрхбиш шаргуу суралцаж байманжин сая эзэмшиж чадах юм.

    必须刻苦努力才能掌握

    Алдаа бол олонхдоо хүмүүсийг зөв замд оруулах замч болдог юм.

    错误往往是使人们走向正确道路的向导

    Ийм жишээ түүхэнд гараагүй юм.

    这样的例子历史上没有发生过

    Тэр лав явлаа юм. 他一定正在出发

    Би өөртөө эрсэн юм бол лав эрж олохгүй.

    如果我自己找的话一定找不见

    Чухам ямар учиртай юм бол даа？

    到底有什么事呢？(бол 表达心中的疑惑)

    Бид очих юмыг та очсоны хэрэггүй.

    既然我们去嘛，您就不必去了

    Би бас мэдэхгүй юм чинь чамд юугаа хэлж өгөх вэ?

    我也不知道嘛，给你说什么呢？

    Найр наадам болж байгаа юм шиг хөгжөөнтэй үймээнтэй байж билээ.

    似乎是在举行欢宴，非常热闹

在叙述语气词后往往还可以附加别的各种语气词。如：шүү, даа дээ , шуу даа , шүү дээ , шид , аа ээ , билээ , биз , гэнэ 等，至于 юм уу? юм бэ? юм бишүү? 它们都构成了疑问形式，юм байна , юм байжээ , юмсанжээ 构成了助动词的一 个形式 (见有关各项) Хуримын юмаа бэлдэх бэлтгээд тавьчихвал амар юм шүү.

  • Хуримын юмаа бэлдэх бэлтгээд тавьчихвал амар юм шүү.

    准备举行典礼的东西吧，准备好了就省心了

    Толгойтой л юм бол бүр хийж чаддаг биш юм шүү.

    不是每个人 (头) 都能做的

    Хаа байсан чөлөө юм дээ? 哪里有空闲时间呀?

    Өдөр шөнөгүй явсан юм даа, өнөө маргаашаа ч мартчихжээ.

    不分昼夜地走，结果把日子也忘了

    Би түүнийг ир гэж хэлсэн юм шид.

    我不是说让他来吗!

    Ай хүн бүхэн яаруу юм гэнэ, хэдийд нь байшин барина даа.

    唉, 人们都很忙，哪里有盖房子的时间呀!

    Өдөртөө яараад ажил нь бас бүтэхгүй юм билээ.

    每天都忙，工作还没有头绪。

    Чи бас явах дуртай юм биз дээ?

    大概你也愿意去吧?

    Энэ хэрэг уг нь тийм биш юм аа.

    这个事情原来不是那样

2）шүү 表示积极肯定或表示积极想使对方接受的语气。

  • Тэр чинь эмч шүү. 他是医生呀

    Энэ бол манай ёс шүү. 这是我们的礼节呀。

    Сүүлээр ярилцах өдөр байх л шүү.

    以后交谈的机会很多呀

    Түүнийг төлөөлөгчөөр сонгосон шүү.

    把他选为代表啦

    Үд болоогүй байсаар шүү. 还不到中午呢

    Би хоолоо идэж амжаагүй шүү.

    我还没来得及吃饭呢

    Авахгүй боловч болно шүү. 不要也行啊

    Тэр чинь Буяны хүү нь байна шүү.

    他是博音的儿子呀

    Тэр хэзээний явчихжээ шүү. 他早就走啦

    Одоо явна шүү. 现在要走啦

3）шид 也表示肯定，着重点在于客观地消极地接受。与此相比, шүү дээ 也表示肯定，着重点在于积极地向对方说明，有些说服的口气。

  • Иш хэрэггүй юманд уурлана шид.

    咦！为不值得的事情生气呢！

    Тэр гэртээ байх юм байна шид. 他原来在家呀

    Тэр чинь хүү нь юм байна шид.

    他原来是他的儿子呀

    Явах дуртай юм бол явна шид 愿意走的话走呗

    Ирэхгүй бол ирэхгүй шид. 不来就不来呗

    Миний хэлсэн чиний төлөө шүү дээ.

    我说的是为了你呀

    Хэдийн ингэж хийсэн бол зүйтэй шүү дээ.

    早这样做就对了

    Баруун урагшаа бэлчээр сайн шүү даа.

    西南方向草场好

    Хэвтээ мэргэнээс хэссэн тэнэг дээр шүү дээ.

    见过世面的傻子比躺在屋里 (不出门) 的聪明人强

4）даа дээ 表示消积肯定或表示消极地接受客观状态的语气。用在疑问句、希望命令句上则附加一些委婉以及和缓的语气。

  • Энэ хэрэг сонин даа. 这事奇怪呀

    Ажиллаж байгаад мэднэ дээ. 工作着再看吧

    Аав ээжээсээ сонссон байлгүй дээ.

    一定从父母那里听说了

    Тийм биз дээ. 可能是吧。也许是那样吧

    Хүү минь очоод юу юу гэж хэлсэн дээ?

    儿子你去说了些什么呀？

    Орой очиж түүнтэй уулзана уу даа?

    晚上去见他吗?

    Үгүй бол өөр айлын тугал гэж үү дээ ?

    不然的话，莫非是别的村子的牛犊？

    Яаж цаашаа ам нээх вэ дээ.

    怎么能继续往下说呢。

    Та залгаад ярь л даа. 您接着说吧。

    Мэдсэн бол хэлчих дээ. 知道的话说吧！

5）мөн , болой , буюу 表示肯定语气，表示“是什么”。мөн 主要用在书面语里。болой (曾经是有过)，буюу(也, 哉) 则只见于旧的书面语言里。мөн 与 биш 相对，它们的基本用法是作为小品词用，但它们有时可作为实词用，尤其是 мөн 。作为实词用时与形容词很近，如：мөн бие 本身，мөн чанар 本性，мөн биш 是非，мөн дүрс 真面目等。гэм 是很少用的形式，表示“可不是吗” “因为是那样吗” “那样为好”的语气 (参见联系动词)

  • Тэр харагдаж байх чинь манай айлын үхэр мөн.

    那边看到的是我们村子的牛

    Энэ бол нийтийн хөрөнгө мөн. 这是公共财产

    Байцаалт хийх бол даруй асуудлыг шийдвэрлэх хэрэг мөн.

    调查就是解决问题

    Бичиг судар өгүүлсэн болой. 书籍上说过

    Арван гэр хэмээгч бага гацаа буюу.

    十家子是个小村也 ( хэмээгч =гэгч )

    Бид түүнийг нуучихсан гэм (юм чинь ) та яагаад мэдэх бэ даа.

    我们把他藏起来了吗，你怎么会知道

    Өчигдөр очсонгүй алджээ. 昨天没有去失算了

    Харин тийм гэм. 可不是吗。

6）аж 主要用在书面语里，表示原来如此的意义。用在具有疑问代词的句子里则表示“哪里还” “哪里会” “哪能”等意思。这是旧书面语的形式，同样意义的还有 ажгуу 。

  • Нэг мэдсэнд наран өндөр мандсан аж.

    一看太阳已经升得很高

    Тэр амьтан хүн буюу малаас огт айдаггүй аж.

    原来那个东西一点不怕人和牲畜

    Гэнэт түүний чихэнд хүний ёолох дуу сонсдсон аж.

    突然在他耳朵里听见有人喊哎哟的声音

    Нохой нь хүний үгийг сонссоор бага сага үг мэддэг болсон аж.

    原来他的狗在听人话的过程中已经懂得了一点人话

    Энэ мэт хууль бас буй аж. 原来还有这样的法律

    Хэрэг нэгэнт ийм болсон тулд очоод ямар тус гарах аж.

    事情已经到了这步田地，去有什么用？

    Тэр надаас дээр байгаад болсонгүй юмыг намайг юу өгүүлэх аж.

    比我强的他还不行，何况我呢？

    Юуны худал ажгуу 哪里会是假的。

7）тай тэй 是语气词中独具特点的一种。它的意义与 буй бүхий (有、具有) 相近, 但它们能独立运用，而 тай тэй 不能独立运用。тай тэй 的一部分用法与 үгүй 的一部分用法形成反义对照，一个表示肯定的虚词 « 有 »，另一个表示否定 的虚词 « 没有 »。但它们都有互相不能对称的用法。үгүй 有时能独立运用，тай тэй 任何时候都不能独立运用。тай、тэй 在述语 (谓语) 中附加 « 有 » 的意义外，也可在其它成分附加 « 有 » 的意义，形成一个具有形容词性质的实虚词组。

  • Өвөр Монголд энэ зун наадамтай.

    内蒙古今年夏天有那达慕大会

    Манай нутагт уултай устай модтой.

    我们家乡有山有水有树木

(3) 否定语气词：бүү битгий үгүй өдүй үл эс биш бус 。бүү битгий (不要) 用在祈使式动词前边表示禁止。үгүй өдүй үл эс (没有) 表示动词的否定形式, 其中 өдүй 用在形动词 аа ээ 后 (аадүй, ээдүй)，使用范围狭小；үл , эс 用在时间式及 形动词的前边，而且主要用在书面语中。Биш, бус 主要用在静词类后边，表示“不是”。表示“没有”则用 үгүй 。

  • Бүлгэмдэлд ашиггүй хэргийг бүү хийе.

    不利于团结的事不要做

    Түүний үгийг бүү сонс. 不要听他的话

    Та нар битгий үймээд бай. 你们不要吵

    Би түүний явсныг мэдсэнгүй. 我不知道他走了

    Чиний явах учирыг би бас мэдэхгүй.

    我也不知道你走的原因

    Тэр манайд ирдэггүй юм. 他平常不来我们这里

    Би түүнтэй учраадүй (учраагүй). 我还没遇到他

    Тэр үл мэдэх (мэдэхгүй) маягтай сууж байна .

    他装作不知道在那里坐着

    Миний захидал бичсэнгүйд та уурлаж байна уу?

    您对我没有写信生气吗？

    Хэн ч оройтож үл болно. 谁也不能迟到

    Би эс мэдэв. 我没有知道

    Зарчмын бус асуудал. 非原则问题

    Тэр чинь зарчмын асуудал биш. 那不是原则问题

    Бид чингэж хэлсэн биш ээ. 我们没有那样说

（4）回忆语气词：билээ билүү 可以用在静词、形动词结束的句尾，也可以用在以 саар (сээр), ж(ч), на(нэ) 结尾的句尾。一般是表示回忆语气或本来如此的语气 (用在否定句就变成本来不是如此，从来不是如此)。用在 -х , даг дэг 之后， 表示应如何，前边有疑问代词则表示“到底应该如何”的意思。

  • Цогмандал бол угаас гар урантай хүн билээ.

    朝克满都拉原来是个手巧的人

    Танай хамар цагаан хонины чинь халзан хурга биш билүү (билээ үү)?

    不是你们的白鼻子羊的有白斑点的羊羔吗？

    Зүглүүрийг эрт үед манай улс нээн гаргасан юм билээ.

    我国在古代发明了指南针

    Харанхуй шөнө өнгөрвөл үүр цайж гэгээн наран манддаг билээ.

    黑夜过去，就要黎明，太阳要升起来

    Энэ насандаа олж сонсоогүй билээ.

    这一生没有听说

    Хаврын тунгалаг өглөө байж билээ

    是个春天的晴朗的早晨

    Энэ талаар бид бас ч бага сурагч байсаар билээ.

    在这方面我们还是一个小学生

    Хоршооны зарим хүн чингэж хэлж байна билээ.

    合作社的有些人那样说

    Одоо бид яадаг билээ ? 这回我们该怎么办？

    Чанагш юу хэлэх билээ. 往下还能说什么呢！

    Үүнийг хүн асуувал юу гэж хэлдэг билээ?

    如果有人问这个, 该怎么说呢？

（5）推量语气词：биз , биз дээ , байх (байхаа), бий, буй за , ба 。推量语气词这几个形式的基本意义相同，而只有细微的差别。биз, биз дээ 表示推测，但是这种推测往往有一定把握，或者自己在一定程度上肯定以后，征询对方同意。 байх 比较起来只是一种估计。Бий (口语) 也表示估计，在同意对方的看法时常使用。буй за 是旧书面语言中常用的一种形式。ба 则是现代口语中常用的一种形式。ба 可以身兼 биз , бий , байх , 三种形式的意义。在疑问句里，ба 和 биз 是疑问语气词，在非疑问句里，ба 和 биз 就是推量语气词。

  • Эртхэн хариад ирвэл дээр биз дээ.

    早点回来好吧

    Та лав сонссон биз дээ. 您一定听见了吧

    Хошууны дарга аймаг дээр байх биз.

    旗长在盟里呢吧

    Та хоёр эндүүрч байна биз. 你们两个误会了吧

    Би…цахилгаан мэдээ илгээсэн (явуулсан) бодоход та олсон байхаа.

    我…去了电报，估计你们已经收到了吧

    Тийм хүнд биш байхаа , гайгүй байх аа.

    不是那么重吧, 可以吧

    Бараг тийм бий. 大概是那样吧

    Хүү минь одоо өлсөж байна бий?

    我儿子现在可能饿了吧

    Хүүхдийн их нь чи буй за. 儿子中大的是你呀

    Тэгээд та юмаа санаж ба? 所以您有意见了吧?

(6) 转述语气词: гэнэ , гэнэ лээ (参见联系动词 гэх)

  • Тэр заавал одоо нүүнэ гэнэ. 他一定现在就要搬家

    Хэдийд ирнэ гэнэ вэ ? 什么时候来呢？

    Тэр хүн биеэрээ очиж гэнэ сайн устай гэнэ лээ.

    据说他亲自去过，说是有好水

（7）不耐烦、责备、惊叹语气词：гэдэг чинь, гэж ээ, гэдэг нь, гэх л

  • Чамайг хүлээж бай гэх л .

    让你等一等呢。(гэх л 和 гэхлээ 哪个对?)

    Бараа таваарын элбэг гэж ээ ！

    物资多么丰富呀！(таваар 商品, 货物)

    Тэр зургийн сайхан гэдэг нь !

    那幅画多好看呀！

(8) 强调语气词：л , өл, хү(хө), сая , лгүй , даруй (即, 就是) , гэж, гэгч � 等。用在某一成分前或后，表示强调某一成分，同时各有自己的一些特殊意义 (关于 гэж гэгч 等 гэх 的形式，参见联系动词 гэх)。

  • Би л очихгүй. 我才不去呢

    Чи очиж л болохгүй. 你可不要去

    Мал нь жилээс жил өсөж л байна.

    牲畜一年比一年增长

    Тэр хүн өөрийн үл мэдэлгүй дээ.

    那个人自己会知道的!

    Уяад л байвал өл муудалгүй.

    老是拴着，当然瘦了6

    Энэ даруй миний эрж байсан тэр бичиг мөн.

    这就是我找的那本书

    Сайхан чармайж сурвал сурч чадахгүй гэж үгүй.

    好好努力学的话，没有学不会的

    Тийм ёсгүй хэрэг гэж хаа байх юм.

    哪里有那样不合理的事情

6 муудах 变坏, 恶化

（9) 让步、叠用语气词: ч, чиг, бас, я, е, ч...ч, ч гээд, ч гэсэн 这些都表示让步或退一步的意思，相当于“也”。

  • Маргааш та ирсэн ч болно, өөр хүн ирсэн ч болно.

    明天您来也可以，别人来也可以

    Энэ хэрэгийг түүнээс өөр хэн ч л мэдэхгүй.

    这个事情除他以外谁也不知道

    Боорцог ч болно жимс ч болно бага аваад ир. Боорцог чиг(е) болно жимс чиг(е) болно бага аваад.

    点心也行，水果也行，拿一点来

    Энэ тухай нарийн зүйлийг би мэдэхгүй тэр ч гээд мэдэхгүй.

    这方面的详细情况，我不知道他也不知道

    Зөвшөөрөлгүйгээр хэнийг гээд оруулж болохгүй .

    未经许可，谁也不许进来

    Хэн ирлээ гээд энэ байдлыг өөрчлөхөд хэцүү .

    谁来也很难改变这个情况

    Хүн хэдий хавсрал ч гэсэн өөрийн чармайхгүй бол болохгүй.

    无论别人如何帮助，自己不努力还是不行

    Та очиход би бас очно уу?

    您去的时候我也去吗？

    Энэ хэргийг бас танд найдая.

    这个事情也委托给您吧

(10) 呼唤或感叹语气词：аа оо ээ өө

  • Баатар аа наашаа ирээдэх.

    巴特尔! 请往这边来一下

    Нөхөд өө найз нар аа. 同志们！朋友们！

    Аа баатар аа мөнх аа гуа аа! 巴特尔！孟克！高娃！

    Замдаа хичээж яв аа. 一路小心！

    Та баахан удаан унш аа. 您读得慢一点！

    Энэ морины хурдан гэж ээ ! 这马多快呀！