蒙古语语法（西里尔）

3.2 根据内部关系的分类

复合词的结构关系，也如同一般的词组关系那样，是由组成复合词的词类，以及用什么方式连接而决定，根据什么词类后边接加什么词类，用什么形式连接，可以看出它们的结构关系是什么。

我们在下边按复合词的词类，看看它们的内部结构关系。

3.2.0.1 复合名词的结构关系

(1) 并列结构复合名词：

反义词或对立词并列：

  • жаргалан зовлон 苦乐，орлого зарлага 收支，эх адаг 始末，арга билэг 阴阳，өдөр шөнө 日夜，өглөө үдэш 旦夕，эр эм 夫妻，эх хүү 母子，эцэг эх 父母，ах дүү 兄弟，гал ус 水火，энэ тэр 这个那个，үнэн худал 真假 (是非)，хол ойр 远 近, 距离，халуун хүйтэн 冷热, 温度，их бага 大小, 尺寸

相关词并列：

  • хэл ам 口舌，сайшаал шагнал 奖赏，үзэл суртал 思想，эм үр 妻孩子，үр ач 子孙，эд ашиг 利益，зэрэг тушаал 职务，ор дэвсгэр 行李，ширээ сандал 桌椅，эрдэм шинжилгээ 科学研究，эрх чөлөө 自由，арга хэмжээ 措施，бие байдал 体态，өвс бордоо 草料，эх баялаг 资源，мэдэл чадал 才能，идэш ууш 饮食 (品)

近义词并列：

  • хувь заяа 命运，орон нутаг 地方，багаж зэвсэг 工具，цаг улирал 季节，мөнгө зоос 金钱，ном судар 书籍，дээл хувцас 衣服，дайн байлдаан 战争，ач тус 意义, 利益，адуу мал 牲畜，эндүү буруу 过错，өвөг дээдэс 祖先，эрэл хүсэл 要 求，байдал төлөв 情形，эв найрамдал 和睦，дэс дараа 次序，орд харш 宫殿，ойр орчим 附近，зай завсар 间隙，ухаан санаа 意义，утга санаа 意义，уг үндэс 根由, 来源

(2) 辅助结构复合名词：

  • хувцас хунар 衣服，шөнө дөл 半夜，зан ааль 性格，өнцөг са нчиг 边角 #，өр шир 债务，үзүүр сэжүүр 尖尖棱棱，юм хум 东西，хүүхэд шувуу 儿童＃，сав суулга 器具，торго дурдан 绸缎，үнэр танир 气味，өвчин тахир 疾病

(3) 定体结构复合名词：

名词 + 名词：

  • төмөр зам 铁路，ноён шиш 玉米，гар үйлдвэр 手工业，газрын зураг 地图，мал аж ахуй 畜牧业，агаарын цэрэг 空军，намын гишүүн 党员，дотоодын дайн 内战，өвлийн туйл 冬至，нийгэм журам 社会主义，авиа зүй 语音学， ургамалын судлал 植物学，төрийн бодлого 政策，хүүхдийн цэцэрлэг 幼儿园，нүдний шил 眼镜，туулайн бөөр 板栗，үхрийн нүд 茶蕉子【茅藤子 (植)】 ，хурган чих (柳叶菜) 臭根菜，хонин гөрөөс 盘羊，могой гүрвэл 蛇蜥，морин мэлхий 青蛙，морин зөгий 马蜂

形容词 + 名词：

  • гүн ухаан 哲学，хөнгөн цагаан 铝，хүнд үүрэг 重担, 重任，их сургууль 大学，улаан мөчир 乌兰牧骑，алаг нугас 花鸭，хөх түрүү 牛虻，улаан шаралж 蒙古蒿 #，улаан чагирам 朱兰＃，бор уд 红皮柳，бор хус 紫桦，шар буурцаг 大豆， шар тогоруу 黄鹤，шар олс 黄麻，цагаан ногоо 白菜，цагаан баавгай 白熊，цагаан толгой 字母表，хар архи 白酒，морьт цэрэг 骑兵，түгшүүрт байдал 险情，зоригт баатар 勇士，жаргалант амьдрал 幸福生活，хол харц 远见，ойр үе 近 代，бага нас 幼年少年

形动词 + 名词：

  • ухуулах ажил 宣传工作，байлдах арга 战术，нисэх онгоц 飞机，шинжлэх ухаан 科学，чөлөөлөгдсөн орон 解放区，дарангуйлах засаг 专政，чөлөөлөх цэрэг 解放军，шийдвэрлэгч зангилгаа 决定性的环节，төрсөн хүү 亲儿子，тэжээсэн охин 养女，зуудаг нохой 咬人的狗，ургах мод 生长着的树，босоо дөрвөлжин 立方，хавтгай дөрвөлжин 平方，орлох дугаар 代号，орлох газар 代理处

(4) 宾述结构的复合名词：

  • тоо бодлого 算术，тариа хураалт 收割 (庄稼)，цэрэг татлага 征兵，ус төрөгч (устөрөгч) 氢，хүчилтөрөгч 氧，усан ашиглалт 水利，сонин сурвалжлагч 采访人员，үсэг өрөгч 拣字工，ажил хаях 罢工，эм найруулагч 药剂师 (найрагч)， эм баригч 药剂师，эрүүл хамгаалал 保健卫生，эрүүл хамгаалагч 保健员，эрх баригч 掌权者，улсаа хайрлагчид 爱国人士，улсаа худалдагчид 卖国贼，агаар сорох машин 吸气筒, 抽气筒，агаар шинжигч 气象员，агаар шинжилгээ 气 象，албан хаагч 公职人员，ашиг идэгч 食利者，аянга зайлуулагч 避雷针避雷器，эх баригч 助产士

(5) 状述结构的复合名词：

  • зохион байгуулалт 组织，задлан шинжлэл 分析，бүтээн босголт 建立，үүдэн бүтээл 创立发明，үүдэн байгуулагч 创立者, 创办人，үүдэн бүтээгч 创造者, 发明者，орлон гүйцэтгэгч 代理者, 代办 1

1 【үүдэх = үүсэх 起源, 起始, 产生】

(6) 主述结构的复合名词：

  • усгүйшэл 脱水 (усгүйжих 脱水 (动)），урам үгүйдэл 精神不振 # 2

2 〖үгүйтэх 变穷, 贫乏, 变赤贫 (үгүйдэх 没有, 缺少, 贫乏)〗

3.2.0.2 复合形容词的结构关系

(1) 并列结构复合形容词：

反义词并列：

  • илүү дутуу 多少，хөндлөн гулд 横竖, 凌乱，улаан ногоон 红的绿的，хэрэгтэй хэрэггүй 有用无用，муу сайн 不好的, 无用

相关词并列：

  • хар улаан 黑红的，бор улаан 紫红的，харанхуй ногоон 暗绿的，шарангуй ногоон 黄绿的，хөх цэнхэр 蔚蓝的，хар хүрэн 栗棕色的，хөгшин зэмдэг 老弱，ядуу хоосон 一穷二白，сайн сайхан 美好，эрхэм хүнд 贵重，зөөлөн буурай 软 弱，бачим чухал 紧要

近义词并列：

  • эв найртай 和睦的，эе эвтэй 和气的，үзүүр хязгааргүй 无边无际的，алс хол 遥远，алгуур аажим 缓慢，сэцэн сэргэлэн 聪明，гуа үзэсгэлэнт 美丽，эргүүл тойруу 迂回 #，тархай бутархай 散乱的, 零散的，зусар зальхай 狡诈，агуу их 伟 大，дутуу доргон 残缺，уужуу тавиу 宽敞 (уудам тавиу 宽阔的)，үни удаан 永久，нарийн тодорхой 详细，бат бөх 坚固，эрүүл чийрэг 健康

(2) 辅助结构复合形容词：

  • зэвүүн 可憎的, 可怕的，ором торомгүй 紊乱的，муруй сарий 弯弯曲曲的，элбэг дэлбэг 丰富，бага сага 少许，нам гүм 寂静, 恬静

(3) 定体结构复合形容词：

  • цоо (шив) шинэ 崭新，үдтэр түргэн 赶快，гал улаан 火红，дүн цагаан 洁白，цас цагаан 雪白，төмөр хөх 铁青的，номин хөх 碧青的，гүйлсэн шар 杏黄的

(4) 主述结构复合形容词：

名词 + 形容词：

  • хөл хүнд 怀孕的，хөл хөнгөн 腿勤的，санаа амар 安心的，ам сул 嘴松的，эв муутай 不和睦的，үзэмж сайтай 景色好的, 好看的，чих хатуу 耳背, 听觉迟钝的，чих зөөлөн 耳软的 (好信人言)，гар хатуу 手硬的 (容易弄坏东西)，гар зөөлөн 手软的，нүд дүүрэн 满眼的，эх адаггүй 杂乱无章的，эх захгүй 没有次序的

3.2.0.3 复合动词的结构关系

(1) 并列结构复合动词：

反义词并列：

  • ирэх очих (ирж очих) 来回，орох гарах (орж гарах) 出入，мөхөх мандах 盛衰，бүтэх эвдрэх 成败，орж эгэх 进退，өгөх авах 授受，олох алдах 得失，дийлж дийлэгдэх 胜败，үхэж эдгэх 存亡3

3 (эдгэрэх=эдгэх 痊癒复元康复复苏愈合)

相关词并列：

  • үхэж унах 死亡，хөдөлж барих 动作，өмсөж зүүх 穿戴，идэж уух 吃喝，сурч судлах 学习研究，хонож дэвтэх 住宿，явж суух 住行，алдаж асгах 掉落，алдаж орхих 丢失

近义词并列：

  • аашлаж дөрлөх 作为＃，бодож санах 思索，магтаж сайшаах 奖励，үзэж ширтэх 凝视，хайрлаж харамлах 爱护，хатгаж оёх 刺绣，унаж тусах 跌倒，айж эмээх 害怕，зарж хэрэглэх 使用，мөхөж сөнөх 衰亡

(2）宾述结构复合动词：

  • хүйс тэмтрэх 斩尽杀绝，үйлээ үзэх 受罪，элээ барих 欺侮，шар хусах 烧心，яс барих 整骨, 埋葬，нүүр өгөх 留面子, 给脸，нүүр олох 讨好, 得脸，нүүр гээх 丢脸，зам хөөх 赶路，үг дагах 听话，хундага өргөх 举杯，амар эрэх 请安，үг булаалдах 争吵，ам алдах 失言，ёс алдах 失礼，сүүрс алдах 叹息，найр тавих 谦让，зүрх алдах 失魂, 胆怯，сэтгэл тавих 注意，гал хийх 烧火，амь зуух 过日子，өвчин олох 得病，уур гаргах 出气，ааш үзүүлэх 耍态度，тарга авах 抓 膘，сэжиг авах 起疑心，зураг авах 照相，үг идүүлэх 用话刺人，амыг нь асуух 质问, 诘问，түүшийг нь алгадах 打耳光，(авах)

(3）主述结构复合动词：

  • хар дарах 梦魇，өр өвдөх 可怜, 同情，нүд улаан 眼红，сүнс гарах 失魂落魄，ноён суух 坐官，толгой эргэх 头昏，элээ эмтрэх 心酸，элээ өвдөх 心疼，өвчин тусах 得病 (тусах 打中击中)，өвчин хүрэх 生病，нойр хүрэх 睏，уур хүрэх 生 气，царай хувилах 变脸，амь орох 复活，дур гутах 嫌弃, 恶心，зориг мэдэх 任意，зориг мохох 灰心丧气，нүд орох 复明，гар хөдлөх 动手，гэгээ тасрах 黄昏，мөр зэрэгцэх 并肩，гар чичрэх 手颤抖，гэдэс өвдөх 肚子疼，зүрх догдлох 心跳，нус гоожих 流鼻涕，цэр гарах 出痰，зүрх үхэх 死心，орой болох 到晚上，үд болох 到中午

(4) 状述结构复合动词：

静词 + 动词：

  • хөнгөнд үзэх 轻视, 看轻，ажлаар гарах 出差，гэрээс гарах 出家，сард суух 坐月子，ураг унагаах 流产，дотор мушгих 心口绞痛

副词 + 动词：

  • хага цохих 打破，бут цохих 打烂，суга татах 猛力抽出，мулт татах 猛力拔出

动词 + 动词：

  • задлан шинжлэх 分析，зохион байгуулах 组织，хянан байцаах 审查，нягтлан бодох 仔细计算, 会计，бүтээн байгуулах 建设，бүтээн босгох 建立，үүдэн бүтээх 创造，босч явах 逃走，буулгаж авах 娶，буулгаж өгөх 嫁，орж өгөх 投降， оруулж авах 受降，довтлон орох 侵入，шургалан орох 钻入

3.2.0.4 复合副词的结构关系

(1) 并列结构复合副词 (反义词、近义词并列)：

  • урьд хожид 先后，өөд уруу 往上往下，мэндүү зөндөө 好容易＃，дураараа таваараа 随便，энд тэндгүй 到处，байн байн 再三，байн дахин 再三，энэлэн шаналан 悲伤, 呻吟＃,(энэлэл шаналал 悲痛悲哀)

(2) 辅助结构副词：

  • арай царай 勉勉强强，санд мэнд 匆匆忙忙，хааш яаш 潦潦草草，дөнгөж дангаж 勉勉强强

(3）定体结构副词：

  • цаг зуур 暂时，агшин зуур 瞬间，ас дээшээ 直上，ас дунд 正中，энэхэн зуур 即刻，энэ зуур 这当儿，энэ хир 这时候

（4）其它：

  • ор доороо 立刻，шөнө дуусан 整夜，үе улиран 世世代代 (祖祖辈辈)