蒙古语语法（西里尔）

салхи 风 —салхилах 刮风

төсөв 推测, 预计; 草案, 预算—төсөвлөх 拟定, 筹划, 计划, 拟草案

тус 利, 好处 —туслах 帮助

шөвөг 锥子 —шөвөглөх 用锥子扎

хэрэг 事情 —хэрэглэх 使用

эмээл 鞍 —эмээллэх 备鞍

давс 盐 —давслах 醃

ус 水 —услах 灌溉

ашиг 利益 —ашиглах 利用

дуу 歌; 音 —дуулах 唱；听说

эш 把, 柄 —эшлэх 按把

аяга 碗 —аягалах 盛

зүүд 梦 —зүүдлэх 做梦

мах 肉 —махлах 长肉, 发胖

гэр 家 —гэрлэх 结婚, 成家

хүнд 重 —хүндлэх 尊重

түргэн 快 —түргэлэх 加快

зузаан 厚 —зузаалах 加厚

нимгэн 薄 —нимгэлэх 弄薄

дулаан 暖 —дулаалах 取暖

хуурай 干燥 —хуурайлах 弄干

сэргий 醒着的 —сэргийлэх 提防

хагас 一半 —хагаслах 分两半

гурав 三 —гуравлах 分三下

сам 梳子 —самнах 梳

хэм 度 —хэмнэх 量

бардам 骄傲—бардамнах(=бардах) 骄傲

гам 节约 —гамнах 节约

дайсан 敌人 —дайсаннах 为敌

ан 野兽 —аннах 打猎

дүн 结论, 总计 —дүннэх 总结

шагнах 奖赏, 赏赐; 授予

хөх 蓝 —хөхрөх 变蓝，发蓝

хүнд 重 —хүндрэх 变重

зузаан 厚 —зузаарах 变厚

хөгшин 年老 —хөгширөх 变老

бүдүүн 粗 —бүдүүрэх 变粗

хуучин 旧 —хуучирах 变旧

сул 松的, 空的 —сулрах 削弱

цөөн 少 —цөөрөх 变少

өвгөн 老人 —өвгөрөх 变老

ухаан 理智 —ухаарах 理解

сахуу 白喉, 鼻疽 —сахуурах 生白喉病

шар 黄 —шарлах 变黄

хар 黑 —харлах 变黑

үс 毛发 —үсдэх 揪头发

хүзүү 脖子 —хүзүүдэх 掐脖子

багалзуур 咽喉—багалзуурдах 扼住咽喉

хоолой 咽喉 —хоолойдох 扼住咽喉

сүүл 尾巴 —сүүлдэх 抓住尾巴

алга 掌 —алгадах 打巴掌

гал 火 —галдах 放火

чулуу 石头 —чулуудах 抛石头

ташуур 鞭子 —ташуурдах 用鞭抽打

дуу 声, 音 —дуудах 发音, 呼叫

билүү 磨石 —билүүдэх 磨

осол 过失 —осолдох 出漏子, 疏忽

дээр 上 —дээрдэх 过高了

доор 下 —доордох 过低了

名词上接 тах тэх 可构成表示出现该事物的动词。

луух 眼屎 —луухтах 出眼屎

хуниас 皱痕 —хуниастах 出现皱纹

хаг 表面附有物质, 头垢—хагдах 出头垢

манан 雾 —манантах 起雾

цан 霜 —цантах 挂霜

шарх 伤, 伤口 —шархтах 受伤

гэм 毛病 —гэмтэх 损坏, 受伤

үнэр 味 —үнэртэх 闻到味

тоос 尘土 —тоостох 落尘土

мөс 冰 —мөстөх 结冰

эш 茎, 干 —эштэх 长茎, 长杆

их 大 —ихдэх 变大，增多

нарийн 细的 —нарийдах 变细, 过于细

илүү 余 —илүүдах 多出, 过剩; 变多

буруу 错 —буруудах 犯错误, 走入歧途

бага 小 —бөгадах 变小, 过于小

өргөн 宽 —өргөдөх 变宽, 过于宽

хурдан 快 —хурдадах 变快, 过于快

зузаан 厚 —зузаадах 变厚, 过于厚

нэг 一 —нэгдэх 统一

өндөр 高 —өндөрдөх 变高, 变得太高

алс 远 —алсдах 距离太远, 离得很远

бачим 紧急 —бачимдах 着急, 焦急

бузар 脏 —бузартах 变脏, 变丑陋

дорой 弱 —доройтох 削弱, 衰退

орой 晚 —оройтох 迟, 误时

муу 坏的 —муудах 变坏, 恶化；муутах 越加变坏, 更衰弱

хоёр 二 ——хоёртох 分成两部分, 分叉

ганцаар 单独—ганцаардах 孤独, 孤立

эзэн 主人 —эзэрхэх 霸占

нэр 名 —нэрэлхэх 爱虚荣, 好名

сайн 好 —сайрхах 自夸, 自负

баян 富 —баярхах 夸耀财富

ноён 官 —ноёрхох 统治, 摆老爷架子

их 大 —ихэрхэх 自大

эр 男 —эрэлхэх 逞勇

хүчин 力 —хүчирхэх 强迫

ёс 礼 —ёсорхох 客气, 讲礼貌

ид 力 —идэрхэх 逞强

өш 仇恨 —өширхөх 怀恨, 仇恨

өшөө 仇恨 —өшөөрхөх 报仇, 报复

атаа 嫉妒 —атаархах 嫉妒

бялдуурхах 阿谀, 谄媚

боол 奴隶 —боолчлох 奴役

үр 子女, 种子 —үрчлэх 抱养, 收养

хүү 儿子 —хүүчлэх 收养儿子

шинэ 新 —шинэчлэх 革新

монгол 蒙古 —монголчлох 译成蒙古文

ах 兄 —ахчлах 尊敬

дүү 弟 —дүүчлэх 悌顺

зав 空闲 —завчлах 趁暇, 抽空

завсар 间歇, 空闲 —завсарчлах 找机会, 抽空

зүй 道理 —зүйчлэх 合理化, 按规律办

ард 人民 —ардчлах 民主化

үйл 事业 —үйлчлэх 服务

айл 村, 邻居 —айлчлах 串门

тарвага 旱獭 —тарвагачлах 猎旱獭

Залуу 年轻 —залуужих 变得年轻

мод 木 —моджих 木质化

хавар 春 —хаваржих 过春天

намар 秋 —намаржих 过秋天

тэнхээ 气力—тэнхээжих 复元, 长强健

нас 岁 —насжих 上年纪, 年老

зориг 志气 —зоригжих 振奋

хөрөнгө 资金 —хөрөнгөжих 变富

үр 子女 —үржих 繁殖

ус 水 —усжих 积水

мал 牲畜 —малжих 牧畜

тариа 田地 —тариажих 开垦

амар 平安的 —амаржих 舒展

арвин 多 —арвижих 增多

бэх 牢固的 —бэхжих 巩固, 变坚实

бөх 坚固 —бөхжих 坚固起来, 变壮实

баян 富 —баяжих 致富

хөнгөн 轻 —хөнгөжих 分娩

хатуу 硬 —хатуужих 变硬

том 大 —томжих 长大

элбэг 丰富 —элбэгжих 变得丰富

Зун 夏 —зунших 入夏

намар 秋 —намарших 入秋

бороо 雨 —борооших 雨多起来

үүл 云 —үүлших 布云, 起云

нутаг 家乡 —нутагших 落户

суурь 基础, 住宅区—суурьших 定居

орон 地区, 处所, 空间—орших 处在, 坐落在, 存在

алдар 名望 —алдарших 闻名

идэр 壮年 —идэрших 强壮起来

омог 傲慢, 妄自尊大—омогших 傲慢起来

зүрх 心 —зүрхших 胆怯

зав 机会 —завших 乘机, 投机

ардаг 未驯化的; 娇生惯养的, 任性的—ардагших (人) 变娇, 变任性,(畜) 变野性; 变懒

цэвэр 清洁 —цэвэрших 变清洁

мэргэн 聪明的 —мэргэших 熟练

ондоо 不同 —ондооших 变得不同

үнэн 真 —үнэмших 相信

эзэн 主人 —эзэмших 掌握

сайн 好 —сайшаах 赞扬, 夸奖, 嘉奖

муу 坏的 —муушаах 指责

зөв 对 —зөвшөөх 赞同, 同意

буруу 错 —буруушаах 责备

бэрх 困难的 —бэрхшээх 畏难

төвөг 麻烦 —төвөгшөөх 为难

адил 相同 —адилшаах 相比较

эрх 权力 —эрхшээх 仗势, 支配

элэг 肝 —элэгшээх 亲切相待, 热情关照

Зүг 方向 —зүгшрэх 逐渐适应; 找到方向

санаа 心思—санаашрах 操心; 意图

тайван 和平 —тайвашрах 放心, 麻痹

олон 多 —олошрох 变多

цагаан 白 —цагаашрах 习惯; 满不在乎, 不觉羞愧

Халуун 热 —халууцах 感到热, 热得难受

сэрүүн 凉 —сэрүүцэх 凉爽起来, 乘凉

дулаан 暖 —дулаацах 取暖

эрээн 花斑的 —эрээцэх 乱涂乱画

хань 伙伴 —ханьцах 结伴, 交友

арга 办法 —аргацах 想办法, 对付

зугаа 娱乐, 消遣 —зугаацах 消遣, 散步

Мах 肉 —махсах 爱吃肉, 渴望吃肉

хужир 碱 —хужирсах (牲畜) 想吃碱

морь 马 —морьсох 爱骑马

уур 气 —уурсах 气愤, 生怒

нойр 睡眠 —нойрсох 入睡

Сайн 好 —сайжрах 改进, 提高

муу 坏的 —муужрах 恶化

анги 个别的 —ангижрах 分离, 独立出来

өвөр 怀里 —өвөртлөх 放在怀里

хурдан 快 —хурдавчлах 加快, 加速

хөнгөн 轻 —хөнгөвчлөх 使轻便, 减轻

ёо 哟 —ёолох 呻吟 (痛苦声)

уухай 对, 好 —уухайлах 喝采

бүүвэй 睡吧 —бүүвэйлэх 催眠

май —майлах 羊叫

гогог —гогоглох 鸡叫

пар пар ——паргих 吵闹声²⁰

пир пир ——хийх 吵闹声²¹

шуу —шуугих 呼啸声²²

бур бур —бургилах 泉水涌出声²³

вааг —ваагалах 驴叫²⁴

ээг—ээглэх 大声哭²⁵

дан дан —дангинах 叮当作响²⁶

цан цан —цангинах 嘹亮的声音²⁷

дүн дүн —дүнгэнэх 咚咚作响²⁸

хон хон —хонгинох 铃的叮当声²⁹

гин гин —гингэнэх 铮铮作响^{30 31}

тар тар —тарчигнах 啪啦啪啦作响 ³²

даадар даадар 哒哒作响

түр түр 轰隆声, 轰鸣声—түрчигнэх 轰隆隆作响³³

пар пар —парчигнах 噼里啪啦作响³⁴

хар хар³⁵—харчигнах 卡喳卡喳作响³⁶

хор хор—хорхорхийх 发淙淙声³⁷

хүр хүр —хүрчигнэх 轰隆隆作响³⁸

сэр сэр³⁹—сэрчигнэх 沙沙作响⁴⁰

сэр сэр——сэржигнэх 飒飒作响^{41 42}

ор ор —орхирох 吼叫，鸣叫

хүр хүр —хүрхрэх (野兽) 吼叫, 咆哮

түр түр —түрхрэх 喧哗⁴³

бар бар —бархирах 喊叫⁴⁴

хаш —хашгарах 呼喊⁴⁵

хага 碎裂地, 穿透地 (副词)—хагачих 完全打破 (хагарах 的完成体); (хагалах 的多次体) 打碎, 切开

хага 碎裂地 —хагацах 分离, 离开

суга 猛地—сугачих 拔出 (сугалах 的多次体; сугарах 的完成体)

тас 断开地—тасчих (тасдах) 扯断

хуга 断地, 断裂地 —хугарчих 折断; 断裂 (хугарах 的完成体)

хэмх 破碎地 —хэмхчих 砸碎, 捣碎 (хэмхлэх 的多次体)

дэлбэ 炸, 裂, 崩 (副词)—дэлбэцэх 炸, 轰, 轰炸, 轰击

дэлбэчих=дэлбэрэх

балба 粉碎, 摔碎, 破碎地 —балбах 频频敲打, 捶打, 砸

балбах=балбацах. балбачих 是 балбах 的多次体

ховх 猛地, 一下子, 狠狠地—ховхчих 反复撕剥, 不断扯下 (ховхлох 的多次体); 分开, 脱落 (ховхрох 的完成体）

холт 弄掉 (一块) 地, 剥去地—холтчих 打掉一块 (холтлох 的多次体); 出现豁口, 破一小口 (холтрох 的完成体)

тас 断开地—таслах 扯断, 弄断

суга 猛地, 狠劲地—сугалах 拔出, 抽出

хага 碎裂地—хагалах 拆毁, 打碎, 切开

хэмх 破碎地, 碎裂地—хэмхлэх 打碎, 捣碎, 杵碎

зад 完全地, 彻底地—задлах 解开, 打开, 铺开, 使外露

ховх 猛地, 狠狠地—ховхлох 把…分开, 撕开, 剥下

няц 碎裂地 —нацлах 粉碎, 砸碎

цөм 穿透地—цөмлөх 打穿

нэвт 贯通地, 通地—нэвтлэх 打通, 穿透, 浸透

дэлбэ 炸, 裂, 崩 (副词) —дэлбэлэх 爆破, 爆炸, 打破

цоо 穿透地, 透—цоолох 穿透穿孔钻孔

мулт (猛然) 脱落地, 脱开地, 掉落地 —мултлах 卸下, 取出, 抽出, 解救, 解脱

хамх 碎碎地 — хамх=хэмх

нуга 狠狠地, 猛劲地—нугалах 折, 折叠, 折弯, 折断, 拆卸

тас 断开地—тасрах 脱离, 离开

суга 猛地, 蓦地— сугарах 滑脱, 脱出

хага 碎裂地; 穿透地—хагарах 裂开, 毁坏, 破碎

хэмх 破碎地, 碎裂地—хэмхрэх 变碎, 破碎

зад 完全地, 彻底地—задрах 散开, 敞开, 分散

ховх 猛地, 狠狠地 —ховхрох 分开, 脱落, 剥落

няц 碎裂地—няцрах 变碎

цөм 穿透地—цөмрөх 出现窟窿, 塌陷

нэвт 贯通地, 通地—нэвтрэх 通, 穿过, 穿透

дэлбэ 炸, 裂, 崩 (副)—дэлбэрэх 爆炸, 爆裂, 爆发, 破裂

цоо 穿透地—цоорох 成破洞, 破漏, 出孔

мулт (猛然) 脱落地, 脱开地, 掉落地—мултрах 松落, 脱落, 摆脱, 逃脱

хамх 碎碎地— хамх=хэмх

нуга 狠狠地, 猛劲地 —нугарах 屈, 弯曲, 屈缩

навтайх 低身, 缩身 —навтаганах 低矮人频频走动, 扁平物频频动作

арвайх 伸开 —арваганах 东抓西挠

сарвайх 伸出, 叉开 —сарваганах 手抓脚蹬, 乱挣扎

сэрвийх 向上伸出, 翘起 —сэрвэгнэх 摇荡不停, 轻浮

бонтойх 变得圆鼓鼓的 —бонтогонох 圆鼓物频频动, 滚动

өрвийх (毛发) 蓬乱 —өрвөгнөх 蓬乱频动, 飘忽, 摇摆 (指稀落的毛、发草等）

бөртийх 变得影影绰绰, 变朦胧—бөртөгнөх 隐隐约约

эрвийх 参差, 丫叉 —эрвэгнэх 手舞足蹈, 摇头摆尾

бөгцийх 驼背弯腰 —бөгцгөнөх 频频弯腰, 点头哈腰

алцайх 叉开 (腿, 圆规等) —алцганах 一拽一拽地走, 频频叉开 (腿)

хазайх 歪斜 —хазганах 瘸跛行走, 东倒西歪

гэдийх 挺, 挺胸 —гэдгэнэх 频频后仰, 一上一下的动弹

бултайх (圆形物) 探出 —бултганах 时时伸出, 探头探脑 (=булталзах)

гулзайх (细长物) 萎蔫, 弯曲 —гулзганах (柔靭物) 频频弹动, 摇摆

Найгах 摇动 —найгалзах 多次摇动

ганхах 摆动 —ганхалзах 摆动

гуйвах 动摇 —гуйвалзах 动摇不定

ангайх 敞开, 打开—ангалзах 时时打开, 一张一合

гялайх 发光 —гялалзах 闪闪发光

бултайх 探出 —булталзах 频频探出

шовойх 冒尖, 变尖 —шоволзох (шовгонох) 频频攒动

ярзайх 龇呀咧嘴, 密密麻麻—ярзалзах (ярзганах) 龇牙咧嘴, 密密麻麻

гулзайх 低垂 —гулзалзах (гулзганах) 垂摆

санах 想 —санагалзах 想念, 念念不忘

татах 拉 —татгалзах 躲避; 犹豫

харах 看 —харалзах 多次看; 照顾; 资助

түдэх (较短地) 逗留, 耽搁 —түдгэлзэх 犹豫

аних 合眼 —анивалзах 不断眨眼, 频频挤眼

татах 拉 —татвалзах 痉挛, 抽筋, 抽搐

гялайх 发光—гялалзах 发光, 闪耀, 色彩绚烂

гялбах 强烈地发光 —гялбалзах 闪闪发光

гишгэх 踩 —гишгэлэх 多次践踏

дэвсэх 跺脚 —дэвслэх 践踏 (多次体)

цахих 打火, 闪光 —цахилах 频频打闪

цохих 打, 跳 —цохилох (心) 跳动

мушгих 拧, 旋, 绞—мушгилах 扭, 绞 (多次体)

доргих 震动 —доргилох 乱劈, 频频眨眼

цалгих 泛滥, 迸出—цалгилах 频起水花、浪花; 频频晃荡

бодох 想 —бодолхийлэх 反复想, 深思熟虑

гуйх 请求 —гуйлхийлах 频频乞求

нухах 揉 —нухлах 不住地揉搓

дусах 滴 —дусалах 不断地滴, 不断漏

хэрчих 切, 削, 刻 —хэрчлэх 重复切

дарах 压 —дарлах 时时下压, 不断压挤

үмхэх 口含 —үмхэлзэх 频频嘬口; 唇上下蠕动 (含东西)

эвдэх 破坏—эвдэрэх 坏—эвдэлэх 弄坏

цацах 撒, 扬—цацрах 放射—цацлах 乱扔, 乱抛

агших 变浓, 变稠; 变短—агширах 变稠; 凝固; 渴极了, 干渴

асгах 倒, 洒, 泼 —асгарах 流出, 溢出

зүдэх 疲乏; 受苦, 吃苦 —зүдрэх 疲劳

ядах 疲乏—ядрах 疲惫, 困乏

буух 下降—буурах 减低; 下降

зохих 合适 —зохирох 和睦; 适合

алдах 丢失 —алдарах 脱落, 松开

эдгэх 复元 —эдгэрэх 痊癒

бүтэх 成功 —бүтээх 创造

ноцох 着火, 燃烧 —ноцоох 点燃

хатах 干枯, 变干 —хатаах 晒干, 烤干

зогсох 站, 停止 —зогсоох 使站立, 使停止, 制止

босох 起 —босгох 建立

ихтэх 变大 —ихтгэх 扩大 (使动态)

багасах 缩小 —багасгах 使缩小

сурах 学 —сургах 教

нурах 塌陷 —нураах 推翻 (使动态)

хүрэх 到 —хүргэх 使到达

сөнөх 灭亡 —сөнөөх 消灭 (使动态)

гарах 出 —гаргах 拿出

буух 下去—буулгах 放下

суух 坐—суулгах 使坐, 栽培, 安置；腹泻

байх 停止 —байлгах 制止, 使停止

хөөх 膨胀 —хөөлгөх 使之发酵

үзэх 看 —үзүүлэх 使…看, 显示

ахих 前进 —ахиулах 提升, 促进, 使发展

явах 走—явуулах 进行, 派遣

харьцах 关联; 相对比 —харьцуулах 对比, 使联系

гардах 亲手做 —гардуулах 交给, 递给

тулах 支撑, 打仗 —тулалдах 打仗, 交战

мөргөх 叩首, 顶 —мөргөлдөх 冲突, 顶牛

эргэх 转 —эргэлдэх 旋转, 回旋

барих 抓 —барилдах 摔跤

цохих 打 —цохилдох 打架

алах 杀 —алалдах 厮杀

явах 走 —явалцах 一起走, 交往, 来往 (共动态)

авах 取, 买, 要—авалцах (共动态) 拿, 取; 纠缠, 厮闹, 搏斗

орох 进 —оролцох 参加

туслах 帮助 —туслалцах 互助

сурах 学 —суралцах 学习

үзэх 看 —үзэлцэх 对视; 比高低, 争辩

хэлэх 说 —хэлэлцэх 谈话

явах 走 —явагдах

үзэх 看 —үзэгдэх 被看见, 呈现

харах 看 —харагдах 呈现

барих 抓 —баригдах 被捕

дарах 压 —дарагдах 被压、盖

олох 得到 —олдох 被找到, 被获得

авах 要 —автах 被占领, 输, 败, 被影响

элэх 用坏 —элэгдэх 磨损

эвдэх 破坏 —эвдчих 弄坏 (多次体)

нухах 揉 —нухчих 揉搓 (多次体), 逐个搓磨

эргэх 转 —эргэцэх 反复考虑; 拖延, 徘徊 (多次体)

зөрөх 违犯; 错开 —зөрчих 违背

зовох 受苦 —зовних 悲伤, 忧愁, 苦恼

тогтох 固定 —тогтоних 安定, 固定, 建立

халах 热, 烫 —халаах 使热起来 (使动态)

найрах 调合 —найрамдах 和好

хураах 积合 —хураамдах 积累

аних 合眼 —анивчих 时时眨眼

матах 折弯 —матрах 弯曲，弯腰